Dy fjalë për një jetë, bashkë me një mirënjohje si hyrje:
Palok Traboini ka lindur në prill të vitit 1888 në Traboin të Hotit, në trojet që ndodhen në shtetin e Malit të Zi, në një familje që i takon fisit Gojçaj. Ka mbetur jetim në moshë të vogël dhe e ëma Nora, gjendur në varfëri, deshi ta çonte në Shkrel tek gjinia e vet, por vojvoda i Traboinit 
Dedë Gjo Luli, që kishte mendimin për të shkolluar një njeri nga Hoti, ku të gjithë ishin analfabetë veç priftit, ndërmjetëson dhe e dërgon në Shkodër, në ShkollënTregtare Italiane, e ku ky vogëlush hotjan do të jetonte në shtëpinë e profesorit zemërmirë Andrea Skanjeti ( i vjetri), italian ky i martuar me një vajzë shqiptare, atë bukuri qytetare shkodrane që tashmë të gjithë e njohin si Xhokonda shqiptare, Motra Tone e Kolë Arsen Idromenos.
Dedë Gjo Luli, që kishte mendimin për të shkolluar një njeri nga Hoti, ku të gjithë ishin analfabetë veç priftit, ndërmjetëson dhe e dërgon në Shkodër, në ShkollënTregtare Italiane, e ku ky vogëlush hotjan do të jetonte në shtëpinë e profesorit zemërmirë Andrea Skanjeti ( i vjetri), italian ky i martuar me një vajzë shqiptare, atë bukuri qytetare shkodrane që tashmë të gjithë e njohin si Xhokonda shqiptare, Motra Tone e Kolë Arsen Idromenos.
Ded Gjo Luli, Deli Meta.
pas Deli Metës,
Palok Traboini.
pas Deli Metës,
Palok Traboini.
Me të mbaruar shkollën në vitin 1908, në pamundësi për të vazhduar studimet e larta për gjuhësi, siç aspironte, kish arritur të mësonte 5 gjuhë, me ndërmjetësimin e Kolë Idromenos emrohet mësues në shkollën e fretënve. Po këtë vit martohet me vajzën e profesorit të vet, Katrinën, çfarë e afroi familjarisht me rrethin e elitës aristokrate shkodrane, bartëse e kulturës dhe traditave që prej kohës së venecianëve, se Shkodra dihet, ishte një Venecia e vogël, madje e ngjashme edhe nga rrethimi me ujra; tre lumej e një liqen përreth qytetit që frymëmerrte prej daljes përmes Bunës në det, duke u bërë qendra tregtare ndër më të njohurat në Ballkan..
Shërbeu si mësues në Prizren në vitet 1910-11 dhe u gjend në mes të luftëtarëve në Hot kur nisi kryengritja e Malësisë së Madhe më 24 mars 1911.
Dedë Gjo Luli, të cilit i shërbente si sekretar (sipas shkrimeve të Gjush Sheldisë që mbajnë vitin 1959), duke qënë se ishte i vetmi hotjan i shkolluar, njohës i shumë gjuhëve dhe i pari mësues i Malësisë së Madhe, e ngarkon me detyrë të sjellë flamurin kombëtar të porositur muaj më parë nga Kolë Ded Gjo Luli gjatë një vizite që kishte bërë në kancelaritë e oborrit perandorak në Vjenë. Por, disa hotjanë të moshuar, luftëtarë të kryengritjes antiosmane, thonin se flamuri ishte porositur në një puntori artistike të kryeqytetit perandorak me përkujdesjen e pretendentit si pasardhës i heroit kombëtar të shqiptarëve, Gjergj Kastrioti - Skënderbeut. Ky pretendent për kurorë në Shqipëri që mbante një emër të gjatë aristokratik Juan Alardo Castriota de Perez y Valesco, më herët kishte patur lidhje me Faik Konicën, por më pas shkrimtari yne e kishte satirizuar thekshëm.
Ded Gjo Luli me të birin Kolën
Flamuri që solli Palok Traboini është pikërisht ai që njihet si “Flamuri i Dedë Gjo Lulit “ dhe është fiksuar në fotografi nga Kel Marubi me shënimin “Flamuri që u ngrit në Deçiq”. Ai flamur është shpalosur së pari tek Kisha e Traboinit në Hot, dhe luftëtarët …’e ngritën disa herë në Majën e Bratilës, duke i paraprirë kështu shpalljes së pavarësisë e ngritjes së flamurit kombëtar shqiptar në Vlorë me 1912”.(sipas Prof.dr. Gjovalin Shkurtaj, 2002).
Ish mik e bashkëluftëtarë me poetin Hil Mosi, tribunin Luigj Gurakuqi, shkrimtarin e botuesin e shquar Dom Ndoc Nika, me luftëtarë si Prel Keri e Ndoc Deda, i afërt shpirtnisht e familjarisht me Kolë Idromenon, inxhinjerin Zef Skanjeti e Jak Zorbën, koleg me mësuesit Mati Logoreci, Lazër Lymezi, Kolë Kodheli, Kolë Rrota, Ndoc Lezhja, Lukë Lukaj, Kolë Laca, Pjetër Pali (mësues ekzekutuar nga diktatura menjëherë pas luftës së dytë botërore) e tjerë.
Ka qënë një prej bashkëpunëtorëve të gazetës “Koha - Bashkimi“, Shkodër 1910, ku gjenden koleksionet e shkrimeve, të cilat bashkë me poemën epike “Lufta e maleve“ për kryengritjen e vitit 1911, përbën krijimtarinë e tij të zbuluar deri më tash, si autor i para pavarësisë.
Është propozuar për t’u dekoruar pas vdekjes nga veteranët kombëtarë të Hotit të Ri, në vitin 1962, si luftëtar për pavarësi, por edhe si i pari mësues i Malësisë së Madhe, por Kuvendi Popullor i atëhershëm e ka lënë në harrim, ashtu siç vazhdojnë ta lënë në harrim edhe sot e kësaj dite shtetarët mentarë të kohrave të reja, edhe pse demokracia shumë gjëra i ka rishikuar për të shmangur denigrimet e qëllimshme historike.
Në dosjet e Degës se Sigurimit të diktaturës komuniste në Shkodër, shumë kohë e deri në vitet 70, ka qëndruar e shkruar shpifja (e sajuar pas vdekjes) se Palok Traboini ka marrë pjesë në vrasjen e militantit komunist V. Shanto në Vrakë me 1944, kur dihet se mësuesi kryengritës e luftëtar i pavarësisë ishte nga ata burra, që as mund të bashkëpunonte me pushtuesit dhe as mund të vriste prapa krahësh. Qëndrimi ndaj pushtimit fashist, (thënia e tij bashkëpunëtorëve të fashizmit se: duhej vrarë e jo pritur me lule Viktor Emanueli i III-të), si dhe rasti ballë për ballë me ushtarakun Alush Lohja në Luftën e Koplikut 1920, e mishëron më së miri karakterin e Palok Traboinit.
Ka qënë një prej bashkëpunëtorëve të gazetës “Koha - Bashkimi“, Shkodër 1910, ku gjenden koleksionet e shkrimeve, të cilat bashkë me poemën epike “Lufta e maleve“ për kryengritjen e vitit 1911, përbën krijimtarinë e tij të zbuluar deri më tash, si autor i para pavarësisë.
Është propozuar për t’u dekoruar pas vdekjes nga veteranët kombëtarë të Hotit të Ri, në vitin 1962, si luftëtar për pavarësi, por edhe si i pari mësues i Malësisë së Madhe, por Kuvendi Popullor i atëhershëm e ka lënë në harrim, ashtu siç vazhdojnë ta lënë në harrim edhe sot e kësaj dite shtetarët mentarë të kohrave të reja, edhe pse demokracia shumë gjëra i ka rishikuar për të shmangur denigrimet e qëllimshme historike.
Në dosjet e Degës se Sigurimit të diktaturës komuniste në Shkodër, shumë kohë e deri në vitet 70, ka qëndruar e shkruar shpifja (e sajuar pas vdekjes) se Palok Traboini ka marrë pjesë në vrasjen e militantit komunist V. Shanto në Vrakë me 1944, kur dihet se mësuesi kryengritës e luftëtar i pavarësisë ishte nga ata burra, që as mund të bashkëpunonte me pushtuesit dhe as mund të vriste prapa krahësh. Qëndrimi ndaj pushtimit fashist, (thënia e tij bashkëpunëtorëve të fashizmit se: duhej vrarë e jo pritur me lule Viktor Emanueli i III-të), si dhe rasti ballë për ballë me ushtarakun Alush Lohja në Luftën e Koplikut 1920, e mishëron më së miri karakterin e Palok Traboinit.
Luftetarët e Deçiqit në një foto të Marubit. Në mes tyre Mirash Luca i Kastratit( ndënjur në mes) dhe Palok Traboini( djathtas pas, ulë në karrige).
Shpirti, idetë e atdhedashuria e zjarrtë i kanë mbetur derdhur në esè e vargje, ndërsa trupi i luftëtarit që kish marrë edhe plagë, më 14 korrik 1951 shkoi të pushojë në Rrmaj, në varrezën katolike të Shkodrës, ku tashmë ndodhet bashkë me të shoqen Katrina Skanjeti-Traboini, ajo grua trupvogël, e zgjuar, e kulturuar, ajo besimtare e devotshme; tezja e Arqipeshkvit të Kishës Katolike Shqiptare Dom Ernest Çoba, i vdekur në burgjet e diktaturës, si dhe e poetit të mirënjohur shkodran Bep Zorba, nëna e të cilit, Elena, ishte motra e, drite pastë, Dadës sime Katrinë, figurën e të cilës kurrë nuk e ndaj nga vetja. Është pjesë e jetës, ndoshta edhe pjesë e varrit. Botimi i këtij libri, gjithësesi është një kontribut modest për njohjen e vlerave të mësuesit, poetit dhe luftëtarit të dy luftrave kombëtare Palok Traboini për faktin se shumë dokumente historike e shkrime në faqet e shtypit ende nuk janë gjendur dhe dëshmitarët që e kanë njohur nuk janë më.
Por, falë librit të çmuar të Petraq Pepos, shkrimeve historike të At Donat Kurtit, kujtimeve të botuara apo të lëna tek unë, të luftëtarit kryengritës Martin Ujk Çeku-Traboini, regjisorit të mirënjohur Andrea Skanjeti që ruajti dhe ma dorëzoi kopjen e vetme të poemës së humbur “Lufta e maleve” të vitit 1911 të Palok Traboinit, falë fondit të çmuar të Bibliotekës Kombëtare në Tiranë ku m’u vunë në dispozicion numurat e gazetës “Koha-Bashkimi”,Shkodër, të vitit 1910 dhe revista “Hylli i dritës”1937, falë thesarit tonë kombëtar Fototekës “Marubi”, që në vitin 1982 më dha mundësinë të gjej fotografitë e tim eti në fondin e saj, e, për të mos i harruar, ish nxënësit e tim eti e miqtë e tij në të gjallë si Pjetër Hil Pali, Gjergj Gjok Shabani, Palok Prel Vuçetaj, Kolë Duku dhe Preng Gruda që më vunë në dorë dëshmitë e dorëshkrimet e tyre.
Të gjithë këta dëshmitarë e dashamirës nuk rrojnë më, ndaj më mbetet që në krye të këtij libri t’i kujtoj me nderim sepse, pa dëshmitë e tyre, ndoshta kurrë nuk do të kishte një libër për Palok Traboinin, nga fakti se kërkimin e kam nisur veç nga një faqe e bardhë mbi të cilin shkruajta vetëm emrin e Atit. Ajo ishte gjithçka që njihja, gjithçka që kisha, sepse jeta më përplasi në shtëpinë e fëmijëve jetimë, e streha jonë në rrugën Badra u shkatrrua, pa shpëtuar dot as dhe një fotografi apo një libër pa lè për relike të tjera, pra asgjë veç emrit, çdo gjë tjetër ështe vepër e zemërmirësisë së njerëzve që e kanë njohur nga afër, çfarë mua birit të tij, fati që përcakton udhët njerëzore nuk ma dha.
Mirënjohje të veçantë për botimin e këtij libri iu shpreh:
Prof. doktor Hamit Boriçit, Tiranë, që është konsulent i këtij libri dhe njëkohësisht pedagogu im në auditoret e Fakultetit të Gazetarisë, shkrimtarit e studiuesit Fran Camaj, Tuz, Prof.dr.Gjovalin Shkurtaj, Tiranë, Prof.dr. Gazmend Shpuza,Tiranë, editorit të gazetës “Illyria” në Nju Jork, Dalip Greca, hulumtuesit të zellshëm të historisë kombëtare Gjergj Nikprelaj, analistit e art-disinjatorit Arben Çokaj, Gjermani, Gjokë Lulit në Kastrat,Vasil Qesarit e Luan S. Ramës në France, e, kurrsesi pa lënë në harresë Gjergj Camajn e Gjok Gojçin, drejtues të shoqatës “Ded Gjo Luli”, të cilët më dhanë rastin që si bir i Palok Traboinit të përshëndes e të mbaj një kumtesë në 95 vjetorin e Kryengritjes së Malësisë së Madhe në sallën e restorantit të atdhetarit hotjan Gjergj Dedvukaj në Nju Jork.
Në ato çaste, në atë sallë ku ishin mbledhur bijtë e Hotit të ardhur nga të dy anët e kufirit, që i ndau më 1913, më shkoi mendja të përshëndesja edhe në emër të tim eti, por ngurrova nga droja e një keqkuptimi sepse, si mund të përshëndetet në emër të të vdekurit, mirëpo kur lexova një libër me kumtesa, botuar në Tuz me rastin 90 vjetorit të vrasjes së Dedë Gjo Lulit, ku ndesha një citim të studuesit Nikoll Berisha, e kur m’u kujtuan sentencat filozofike për lidhësinë e breznive tej e përtej vdekjes, të Nikolla Kazanzaqit tek “Asketika”, thashë se duhej ta kisha bërë, e duhet ta bëj me këtë rast, sepse “të vdekurit flasin me gojën e të gjallëve”, ndaj për sa më sipër përmenda me mirënjohje, i falenderoj edhe në emër të Atit, sepse: jeton e mbijeton Ati - sa kohë që gjallë është i biri…
KOLEC PALOK TRABOINI
Boston-Tiranë, shtator 2006
Por, falë librit të çmuar të Petraq Pepos, shkrimeve historike të At Donat Kurtit, kujtimeve të botuara apo të lëna tek unë, të luftëtarit kryengritës Martin Ujk Çeku-Traboini, regjisorit të mirënjohur Andrea Skanjeti që ruajti dhe ma dorëzoi kopjen e vetme të poemës së humbur “Lufta e maleve” të vitit 1911 të Palok Traboinit, falë fondit të çmuar të Bibliotekës Kombëtare në Tiranë ku m’u vunë në dispozicion numurat e gazetës “Koha-Bashkimi”,Shkodër, të vitit 1910 dhe revista “Hylli i dritës”1937, falë thesarit tonë kombëtar Fototekës “Marubi”, që në vitin 1982 më dha mundësinë të gjej fotografitë e tim eti në fondin e saj, e, për të mos i harruar, ish nxënësit e tim eti e miqtë e tij në të gjallë si Pjetër Hil Pali, Gjergj Gjok Shabani, Palok Prel Vuçetaj, Kolë Duku dhe Preng Gruda që më vunë në dorë dëshmitë e dorëshkrimet e tyre.
Të gjithë këta dëshmitarë e dashamirës nuk rrojnë më, ndaj më mbetet që në krye të këtij libri t’i kujtoj me nderim sepse, pa dëshmitë e tyre, ndoshta kurrë nuk do të kishte një libër për Palok Traboinin, nga fakti se kërkimin e kam nisur veç nga një faqe e bardhë mbi të cilin shkruajta vetëm emrin e Atit. Ajo ishte gjithçka që njihja, gjithçka që kisha, sepse jeta më përplasi në shtëpinë e fëmijëve jetimë, e streha jonë në rrugën Badra u shkatrrua, pa shpëtuar dot as dhe një fotografi apo një libër pa lè për relike të tjera, pra asgjë veç emrit, çdo gjë tjetër ështe vepër e zemërmirësisë së njerëzve që e kanë njohur nga afër, çfarë mua birit të tij, fati që përcakton udhët njerëzore nuk ma dha.
Mirënjohje të veçantë për botimin e këtij libri iu shpreh:
Prof. doktor Hamit Boriçit, Tiranë, që është konsulent i këtij libri dhe njëkohësisht pedagogu im në auditoret e Fakultetit të Gazetarisë, shkrimtarit e studiuesit Fran Camaj, Tuz, Prof.dr.Gjovalin Shkurtaj, Tiranë, Prof.dr. Gazmend Shpuza,Tiranë, editorit të gazetës “Illyria” në Nju Jork, Dalip Greca, hulumtuesit të zellshëm të historisë kombëtare Gjergj Nikprelaj, analistit e art-disinjatorit Arben Çokaj, Gjermani, Gjokë Lulit në Kastrat,Vasil Qesarit e Luan S. Ramës në France, e, kurrsesi pa lënë në harresë Gjergj Camajn e Gjok Gojçin, drejtues të shoqatës “Ded Gjo Luli”, të cilët më dhanë rastin që si bir i Palok Traboinit të përshëndes e të mbaj një kumtesë në 95 vjetorin e Kryengritjes së Malësisë së Madhe në sallën e restorantit të atdhetarit hotjan Gjergj Dedvukaj në Nju Jork.
Në ato çaste, në atë sallë ku ishin mbledhur bijtë e Hotit të ardhur nga të dy anët e kufirit, që i ndau më 1913, më shkoi mendja të përshëndesja edhe në emër të tim eti, por ngurrova nga droja e një keqkuptimi sepse, si mund të përshëndetet në emër të të vdekurit, mirëpo kur lexova një libër me kumtesa, botuar në Tuz me rastin 90 vjetorit të vrasjes së Dedë Gjo Lulit, ku ndesha një citim të studuesit Nikoll Berisha, e kur m’u kujtuan sentencat filozofike për lidhësinë e breznive tej e përtej vdekjes, të Nikolla Kazanzaqit tek “Asketika”, thashë se duhej ta kisha bërë, e duhet ta bëj me këtë rast, sepse “të vdekurit flasin me gojën e të gjallëve”, ndaj për sa më sipër përmenda me mirënjohje, i falenderoj edhe në emër të Atit, sepse: jeton e mbijeton Ati - sa kohë që gjallë është i biri…
KOLEC PALOK TRABOINI
Boston-Tiranë, shtator 2006
No comments:
Post a Comment